น้ำตกทีลอซู
ประวัติ
ทีลอซู ได้รับการค้นพบโดยพรานชาวกะเหรี่ยงคนหนึ่งที่เดินเข้ามาล่าสัตว์ ก่อนที่ ตชด.ได้บินเข้ามาสำรวจในพื้นที่และได้พบน้ำตกทีลอชู ต่อมากรมป่าไม้จะประกาศให้บริเวณนี้เป็นเขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์ป่าอุ้มผาง และหลังจากปี พ.ศ. 2528 ที่ อำเภอ ปรีชา อินทวงศ์ พาบุคลากรของนิตยสารท่องเที่ยวแคมปิง เข้าไปสำรวจน้ำตกทีลอซูและนำไปตีพิมพ์ลงนิตยสารจึงเป็นจุดเริ่มต้นที่ทำให้คนภายนอกรู้จัก
"ทีลอซู" หรือออกเสียงตามภาษาภาษาปะก่าหญอว่า "ที-หล่อ-ชู" ที แปลว่า น้ำ, หล่อ แปลว่า ไหล และ ชู แปลว่า ทิ่มแทง (หล่อ-ชู เป็น กิริยา หมายถึง การไหลลงมาอย่างแรงของน้ำปะทะกับพื้นเบื้องล่าง) ดังนั้นจึงแปลว่าน้ำตก (บางท่านบอกว่าแปลว่า น้ำตกดำ คำว่า "ดำ" ไม่ได้ออกเสียงว่า ซู แต่ออกเสียงคล้ายๆกัน ไม่รู้จะเขียนเป็นอักษรไทยอย่างไร เพราะเสียงนี้ไม่มีในภาษาไทย ต้องออกเสียงให้ฟังนะครับ ถึงจะแยกความแตกต่างได้) น้ำตกนี้ซ่อนอยู่ในหลืบผาอันกว้างใหญ่ สายน้ำเกิดจากห้วยกล้อทอซึ่งมีแดนกำเนิดอยู่บนดอยผะวี แล้วไหลลงแม่น้ำแม่กลองที่ ตำบล แม่ละมุ้ง อำเภอ อุ้มผาง
การค้นพบที่กล่าวถึงเป็นการพบของคนไทย จากงานของ ประชา แม่จัน ในหนังสือ "อุ้มผาง เบื้องหลังธรรมชาติ" [1] เขียนถึง บริเวณที่ตั้งแคมป์ทีลอชู เป็นบ้านเก่าชาวปกากะญอ (กะเหรี่ยง) เรียกว่า "ว่าชื่อคี" บริเวณที่จอดรถเป็นที่นาเก่าของชาวบ้านที่นี่ การที่เป็นบ้านร้างเพราะชาวบ้านบางส่วนได้ย้ายไปอยู่บ้านโขะทะเพื่อเข้าร่วมกับพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย ที่เหลือย้ายเข้ามาอยู่กับฝ่ายรัฐบาล ดังนั้น ชาวปกากะญอที่นี่รู้จักน้ำตกทีลอชูมาช้านานแล้ว
ต้นน้ำกล้อทอนั้นอยู่ทีผืนป่าเหนือบ้านกล้อทอครับ ส่วนดอยพาวีนั้นอยู่ในเขตแดนพม่าแล้วและดอยพาวีเป็นต้นน้ำแหม่จอโกล หรือแม่น้ำแม่จันซึ่งสายน้ำแม่จันจะไหลไปบรรจบกับแม่น้ำแม่กลองที่บ้านแม่จันทะกลายเป็นแม่น้ำแม่กลองไหลลงไปเรื่อยๆ จนเป็นแม่น้ำแม่กลองที่สมุทรสงครามนั่นแหละครับ ทั้งนี้ต้นน้ำแม่กลองอยู่ที่บ้านแม่กลองคี (คำว่าคี) คือนั้นน้ำส่วนทะจะเป็นปลายน้ำหรือสบน้ำ เช่น สบเมย สบแจ่ม อะไรประมาณนั้น ในส่วนของลำห้วยกล้อทอนั้นต้นน้ำจริงๆ จะอยู่ที่ผืนป่าเลยบ้านกล้อทอขึ้นไปก่อนจะมาปรากฏเป็นแม่ลำห้วยใหญ่จริงๆ ก็ที่ถ้ำกล้อทอคี ซึ่งจะเป็นถ้ำขนาดใหญ่ โดยสายน้ำกล้อทอนี้จะไหลผ่านบ้านกล้อทอ บ้านนุเซโปล้ บ้านคอกา (บ้านร้าง) จากนั้นก็จะไหลผ่านผืนป่าเข้าไปจนถึงน้ำตกทีลอซู ซึ่งก่อนจะถึงน้ำตกทีลอซู จะมีลำห้วยลำธารไหลมาบรรจบกับลำห้วยกล้อทอหลายสาย คำว่า ที แปลว่าน้ำ ถูกต้อง คำว่า หล่อ ก็แปลว่าลงนั้นถูกต้องคลับ ส่วนคำว่า "หล่อชู" นั้น เป็นคำประสมระหว่าง "หล่อ" กับ "ชู" หล่อคือลงครับ ชู คือทิ่ม แทง ปัก แต่คำว่าหล่อชูเป็นคำเฉพาะที่แปลได้ว่า "พุ่งลง" การตกลงจากที่สูงนั้นกะเหรี่ยงใช้ต่างกันไป เช่น ไหลลง จะใช้คำว่า หล่อหยวา ตกลง ใช้คำว่า หล่อแต่ะ หยดลง ใช้คำว่า หล่อจ่อ การตกแบบกระจาย ใช้คำว่า หล่อชี กล่าวโดยสรุปก็คือ ทีหล่อชูแปลว่า "น้ำตก"